Mensen fotograferen: vrijheden en beperkingen
Fotografen kunnen foto’s maken van portretten en modellen, maar bijv. ook van straatscènes en portretten van mensen in het publiek.
Een portret is een foto waarop iemand herkenbaar is afgebeeld. Als er op een foto meerdere personen te zien zijn, heeft elk van hen het portretrecht.
Bij de portretfotografie zijn er twee ‘partijen’:
– de portretfotograaf die de gemaakte foto wil publiceren of tentoonstellen
– de gefotografeerde persoon die er in sommige gevallen recht op heeft dat er juist niet gepubliceerd wordt.
Wat zijn hierbij de (juridische) spelregels?
Voor het antwoord op die vraag is belangrijk of het portret in opdracht werd gemaakt of dat het portret zonder opdracht, op eigen initiatief van de fotograaf is gemaakt.
Portret in opdracht
Een portret dat in opdracht is gemaakt, kan later alleen gepubliceerd worden als de afgebeelde persoon daar toestemming voor heeft gegeven.
De afgebeelde persoon mag zèlf wel het portret vermenigvuldigen, maar heeft voor publicatie toestemming van de fotograaf nodig. Om conflicten hierover te voorkomen kan een contract opgemaakt worden.
Fotograferen in de openbare ruimte
Personen
Bij openbare gelegenheden is geen toestemming nodig om wie of wat ook te fotograferen. Van de foto’s heeft de fotograaf het auteursrecht. Het recht van een geportretteerde bestaat eruit dat de gemaakte foto niet wordt gepubliceerd als hij of zij daar een redelijk belang bij heeft.
Redelijk belang voor afzien van publicatie
De geportretteerde kan een moreel of een commercieel belang hebben om niet gepubliceerd te willen worden.
Uitspraken van rechters laten zien dat een moreel belang snel aan de orde is in geval van seks, bloot, erotiek en andere intimiteiten. Een portret publiceren in een sociaal of politiek diskwalificerende context levert eveneens strijd met een moreel belang op. Voorbeeld: Een candid-camera opname van een kaalgeschoren meneer in een zwart bomberjack kan rustig in de portretten-tentoonstelling van een fotoclub zijn opgenomen. Diezelfde foto op de voorkant van een folder met rabiate politieke teksten kan het morele belang van betrokkene ernstig schaden. Niet alleen het plaatje zèlf, maar ook de context van publiceren is dus van belang. Publicatie van een portret mag niet leiden tot aantasting van eer en goede naam van de afgebeelde persoon.
Het commerciële belang geldt vooral in de sfeer van reclame-uitingen. Een bekende Nederlander loopt inkomsten mis als zijn of haar portret zonder toestemming en vergoeding wordt gebruikt in bijvoorbeeld een advertentie. Zo’n bekende Nederlander kan ook een popmuzikant zijn, gefotografeerd tijdens een openluchtfestival.
Voor de fotograaf geldt eigenlijk: Bij twijfel niet publiceren of eerst toestemming verwerven.
Terzijde: Het komt ook voor dat mensen om een of andere reden aanstoot nemen aan een foto (eventueel een portretfoto), waar ze niet zèlf op staan afgebeeld. Dat heeft dan met het portretrecht niets van doen.
Samenvattend
Portret in opdracht gemaakt: niet publiceren, tenzij met toestemming.
Vrije fotografie in de openbare ruimte: er is vrijheid om te fotograferen, ook van personen.
De fotograaf mag de resultaten voorts daadwerkelijk publiceren, behalve als er sprake is van:
Privacyoverwegingen: Een dader of slachtoffer van een misdrijf die niet in een krant of encyclopedie wil worden afgebeeld kan zich hierop beroepen. Evenwel: Een politicus, bekend zakenman, topsporter of ander algemeen bekend persoon, kan zich hier niet zo gemakkelijk op beroepen.
Commerciële belangen: Een bekende sporter of popster kan zijn foto willen gebruiken om geld te verdienen door middel van merchandising.
Aantasting eer: De afgebeelde persoon wordt in de afbeelding voor schut gezet of belachelijk gemaakt. Bepalend is daarbij niet de bedoeling van de maker, maar of het zo opgevat kan worden; of iemand zich door de foto in zijn eer aangetast kan voelen.
Imagoschade: De wijze van afbeelden is schadelijk voor het imago van de persoon.
Ongewenste reclame of propaganda: De afbeelding wordt gebruikt om reclame of propaganda te maken voor iets waar de afgebeelde persoon niet achter staat.
